Heden en verleden uit Haulerwijk en wijde omgeving
Bezettingstijd met vooraf de mobilisatie en oorlog 1939 - 1945
door
Red.
Dit is een transcript van origineel Mei 2024.
Toegevoegd zij de items in gekleurde teksten, Hyperlinks en de afbeeldingen.
1939
24 Aug.
Voormobilisatie ,waarbij 50 duizend res. officieren res. onderofficieren werden opgeroepen, ook uit Haulerwijk o.a. meester R.J.Voortman.
Het nieuwe kabinet de Geer was juist op 10 Aug. door de Koningin beledigd.
29 Aug.
Mobilisatie van het Nederlandse leger in verband met oorlogsdreiging ondanks onze neutraliteit. Vele gezinnen werden daardoor zwaar getroffen en vele tranen zijn er gevloeid.. Met autobussen werden de militairen, waaronder slager Jan Vonk, boer Wobbe Dijk, Jan Jan ten Hoor, manufacturier Jan Fokkema, kweker Fokke van der Meulen, boer Auke Hendrik ten Hoor, Sjors Akkeman, groentehandelaar Pieter Kuiper
en de schrijver van dit artikel Bert van den Berg en vele anderen, werden naar het station te Assen gebracht. De N.S. bracht de 144.000 militairen met 500 personentreinen en 60 goederentreinen naar hun mobilisatie besteming.
Deze mobilisatie zou 8 maanden duren, het wel niemand vooraf had verwacht.
31 Aug.
Op Koningin Wilhelmina's verjaardag trekt het Duitse leger Polen binnen.
De Tweede Wereldoorlog is begonnen. In deze maand had de Duitse minister Von Ribbentrop een niet - aanvalsverdrag met Moskou getekend.
1 Sept.
Engeland en Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog. De strijd is ontbrand.
1940
OORLOGSDAGEN 10 Mei - I5 Mei 1940
10 Mei.
10 Mei valt Duitsland het 9 miljoen mensen tellende Nederland als een dief in de nacht binnen. Vele Nederlandse militairen sneuvelen, w.o. Rink Rinks van der Wal uit Haulerwijk, welke het leven liet op de Grebbeberg en daar is begraven.
Velen raakten gewond, w.o. uit Haulerwijk Jitse M. de Boer en Jan Andries Kroes.
Na de grote bombardementen was de strijd in 5 dagen beslist.
13 Mei.
Koningin Wilhelmina en kabinet vertrekken naar Engeland.
Churchill volgde in Engeland Chamberlain op.
14 Mei.
Bombardement op Rotterdam.
15 Mei.
Capitulatie van het Ned. leger. De families wachten in angstige spanning op berichten van hun soldaten.
De verduisteringsvoorschriften waren gedurende de oorlogsdagen in werking
getreden en zouden, 5 lange jaren blijven voortduren.
15 Mei.
Invoering van de Duitse zomertijd.
BEZETTINGSTIJD 1940 - 1945
24 Mei.
Demobilisatie Nederlandse Weermacht De in Nederland verblijvende militairen komen naar huis. Haulerwijk ademt wat opgeluchter.
29 Mei.
Rijkscommissaris Seyss Inquart zegt bij zijn installatie in de Ridderzaal dat de rechten van het Nederlandse volk zullen worden ge erbiedigd.. Wij zullen het in de komende 5 jaar aan de lijve ondervinden.
1 Juni.
Nederlandse soldaten die krijgsgevangen waren gemaakt en naar Duitsland vervoerd waren komen Vrij. Thee komt op de bon. Bij de luchtbescherming mogen geen Joden meer werkzaam zijn.
14 Juni.
Het eerste berichten bladje komt.
15 Juni.
Brood en bloem op de bon. Benzine en dieselolie zijn vanaf 15 Mei alleen op speciale vergunning verkrijgbaar.
21 Juni.
Seyss Inquart schorst werkzaamheden van Staten-Generaal en Raad van State.
24 Juli.
Als tegenhanger van de N.S.B. wordt de Ned. Unie opgericht. Vele willen iets tegen de N.S.B. ondernemen, ook in Haulerwijk en worden lid. In caf "De Elleboog" werd vergaderd. Het zal maar enkele maanden duren.
Café de Elleboog. 1975.
28 Juli.
Eerste uitzending van Radio Oranje. In Aug. rede van Koningin Wilhelmina.
Er wordt ook in deze gemeente enorm veel naar geluisterd.. Boter en vetten op bon.
12 Aug.
Textiel distributie. Ik kan me dat ook nog heel, heel goed herinneren. We zouden meer dan 5 lange jaren aan vast zitten. Zeep ook op de bon.
31 Aug.
Eerste nummer van het illegale " href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrij_Nederland">Vrij Nederland".
Sept.
Op bevel dienden de portretten van Prins Bernhard te worden verwijderd.
14 Sept.
Vlees en vleeswaren op de bon.
23 Sept.
Eerste benoeming N.S.B. burgemeesters.
Sept.
Verklaring van gehoorzaamheid ge ist van iedere ambtenaar of onderwijzer enz. en dat men niets zal ondernemen tegen de Duitse Weermacht of het Derde Rijk.
Benzine die men toch niet kan bemachtigen, stijgt tot I5 cent per liter.
3 Oct.
Ambtenaren moeten "Ariërverklaring" tekenen.
5 Oct.
Instelling van het Rijksarbeidsbureau. Er komen 37 gewestelijke bureaus en I43 bijkantoren. Ook Oosterwolde kende zo'n kantoor via welk kantoor menig Haulerwijkster te werk werd gesteld in Duitsland. Zo ook een zoon van stoelen matter Weening van de Smidslaan waarvan men in Haulerwijk nooit meer iets heeft vernomen.
17 Oct.
Invoering van het persoonsbewijs. Ieder boven de I4 jaar moest zich kunnen legitimeren.
22 Oct.
Winterhulp Nederland opgericht. 29 en 30 Nov. was de eerste collecte in Haulerwijk.
31 Oct.
"Spertijd" in geheel Nederland van 0 tot 4 uur. Dansverbod.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Avondklok
Nov.
Eieren, koeken en gebak op de bon.
23 Nov.
Ontslag van Joden uit alle ambten. Meester van Hasselt hoofd der 0.L.S. te Haulerwijk beneden moest ook worden ontslagen. Hij mocht ook geen zitting meer nemen in het bestuur der toenmalige Boerenleenbank, op bevel van de Duitsers.
Het gezin, man, vrouw en 2 dochters vertrokken in I94I, werden later gedeporteerd naar Duitsland en keerden nimmer terug.
Eerste nummer van de illegale "De Waarheid".
1. Simon van Hasselt. *5 november 1900 te Siddeburen,
2. Hermi Sophia Kaatje van Hasselt. * 1 augustus 1928 te Slochteren,
3. Sophia Kaatje van Hasselt. * 20 april 1933 te Haulerwijk.
4. Geertje van Hasselt - Nieweg. * 3 mei 1904 te Delfzijl,
Alle vier zijn overleden op 12 februari 1943 te Auschwitz (Polen)
De joodse familie Simon van Hasselt en zijn gezin (vrouw en dochters) zijn in 1932 naar Haulerwijk-beneden gekomen.
Simon van Hasselt was benoemd als hoofd der openbare school te Haulerwijk-beneden, nu Waskemeer. De raad van de gemeente Ooststellingwerf had hem in deze functie benoemd.
Hij bleef hier tot 1 maart 1941 aan de school verbonden. In 1941 kondigde de Duitse overheerser aan dat onderwijzend personeel van joodse bloede niet meer voor de klas mochten staan.
Het gezin van Hasselt vestigde zich op 15 februari 1932 te Haulerwijk Nr 605. Zij waren gekomen van Bargercompagnie Nr 122, zij vertrokken op 1 April 1941 naar de Blijhamsterweg 40a te Winschoten omdat meester van Hasselt ontslag was aangezegd ingaande 1 maart 1941 door de Duitse bezetter.
Tot het eind van 1942 was hij nog verbonden aan een joodse school in de stad Groningen.
Via Groningen kwamen ze terecht in het concentratiekamp Westerbork, van hieruit werden ze op dinsdag 9 februari 1943 op transport gesteld naar het concentratie kamp Auschwitz (Polen). (vernietigingskamp)
Op vrijdag 12 februari 1943 werden vader, moeder en twee dochters van Hasselt vergast in de gaskamers van het concentratiekamp, aldus de Nederlandse Staatscourant van 9 november 1950 en 18 januari 1951.
In het concentratiekamp Auschwitz was ook de beruchte Duitse kamparts Josefh Mengele, die met de gevangenen experimenteerde, vooral met tweeling kinderen, waar hij de vreselijkste dingen mee uithaalde.
Het familiekiekje is gemaakt in 1938.
In Waskemeer en Groningen is een school naar Simon van Hasselt genoemd. Geboorte -en overlijdensdata familie van Hasselt;
De school in Waskemeer die naar Simon van Hasselt is vernoemt is door brand op oud jaarsdag 2007 verwoest.
29/30 Nov.
Eerste collecte Winterhulp, ook in Haulerwijk. Later moet ook politie meehelpen.
26/30 Nov.
Studenten stakingen in Leiden. Leidse Universiteit en Delftse Hogeschool voor onbepaalde tijd gesloten.
15 Dec.
Rantsoenering van gas en licht.
1942
1 Jan.
Nazificatie van de omroep, één programmablad: "De luistergids."
13 Mrt.
Koffiesurrogaat op de bon.
1 Apr.
De Arbeidsdienst wordt verplicht.
April.
Begin van de beperkte gedwongen tewerkstelling in Duitsland.
10 Apr.
Tabak en versnaperingen op de bon. (Op 18 Mei voor het eerst 2 bonnen aangewezen).
14 Apr.
Begin van de arbeidsinzet in Nederland.
29 Apr.
Invoering van de "Jodenster".
30 Apr.
Jachtgeweren moeten op deze uiterste datum ingeleverd zijn.
15 Mei.
Ruim 2000 Ned. vroegere beroepsofficieren (adelborsten en cadetten) in Duitse krijgsgevangenschap. Ook werden er in Mei gijzelaars in Nederland opgepakt en naar Michiel-Gestel gevoerd om deze zo nodig als represaille te kunnen liquideren.
13 Juni.
Het eerste grote contigent arbeiders gedwongen naar Duitsland, dat juist de eerste grote luchtaanval met IOOO bommenwerpers op Keulen te verduren had gehad.
26 Juni.
Generaal Eisenhouwerr benoemd tot bevelhebber over de Amerikaanse troepen in Europa.
30 Juni.
De Joden moeten des avonds vanaf 8 uur tot 's morgens 6 uur in hun huizen zijn.
I4 Juli.
Grote razzia 's op Joden in Amsterdam ,maar ook in Groningen en Assen worden 800 Joden opgepakt en naar Westerbork gevoerd. De deportatie van Joden op grote schaal gaat beginnen. Eerste trantsport Joden uit Westerbork naar Polen. Het was bijna ongelooflijk. Iedereen dacht nog voor arbeidsinzet.
I9/20 Juli.
Op grote schaal fietsenvordering. Christelijke jeugdorganisaties ook in Haulerwijk ontbonden.
6 Sept.
Taptemelk ook op de bon.
I7 Sept.
Uitkamming van personeel in overheidsdienst.
24 Nov.
Begin gemaakt met de inbeslagneming van kerk klokken.
31 Dec.
Alle bronzen, nikkelen en zilveren munten moeten zijn ingeleverd.. Er zijn vanaf I94I reeds ZINKEN kwartjes, dubbeltjes, stuivers, halve stuivers en centen voor in de plaats gekomen. De halve cent heeft afgedaan. Verder papiergeld.
Bij verzamelaars kunt U vandaag de dag voor een zinken. 2 cents munt van I942 wel 5000.- ontvangen. Ongelooflijk maar waar.
1943
21 Jan.
Verlaging van vlees- en melkrantsoen.
6 Febr.
Razzia's op studenten. 600 te Amsterdam, Delft, Utrecht en Wageningen opgepakt en naar Vugt overgebracht. Protest van de kerken tegen het wegvoeren van mensen.
Mrt.
Er komt een verordening dat men tijdens het propaganda journaal niet in of uit mag lopen, zoals veelal uit protest wordt gedaan.
13 Mrt.
Bankbiljetten van 1000 en 500 gulden worden ongeldig verklaard. Van de studenten die willen studeren wordt een loyaliteitsverklaring geëist Duizenden weigeren.
24 Mrt
Duizenden artsen, zo ook dokter Beumer uit Haulerwijk halen op hun naambordje het woord "arts" door, omdat ze zich anders als lid van de Ned. Artsen Kamer moeten melden met hun N.S.B. voorzitter. Ze gaan z.g. in staking door het beleid Med. Contact.
27 Mrt.
Overval op het bevolkingsregister in Amsterdam om de namen van de inwoners te laten verdwijnen. Later zal dat op vele plaatsen plaats vinden.
29 Apr.
Bekendmaking van Generaal Christiansen (Duitser) over de terug voering van het Ned. gedemobiliseerde leger in krijgsgevangenschap. Begin van de April/Mei stakingen Ook in Haulerwijk gaan de winkels dicht en leveren de boeren geen melk meer.
Iedere stad, dorp of buurtschap heeft er mee te maken. Het gaat nu ieder gezin aan. Duizenden boeren die niet leveren worden opgepakt en naar Duitsland vervoerd.
Ook in Haulerwijk vinden arrestaties plaats o.a.. Pieter van der Meer de bakker, maar later na dagen weer vrijgelaten. Jacht wordt wel gemaakt op jongeren die de melkbussen van boeren die wel willen leveren, omkeren en de melk weg laten lopen.
Mei.
Begonnen wordt met het oproepen van het 1e Reg. Infanterie voor het wegvoeren in krijgsgevangenschap. Alleen die oud-militairen die een Ausweis of te wel een Vrijstelling hebben kunnen krijgen, zoals o.a. de boeren, melden zich. De meesten lukt dat, de anderen blijven thuis. Zij werden althans niet geregistreerd.
Alle andere Regimenten volgen. Zoals b.v. het Friese 9e Reg. Infanterie op 6 Juni. Registratie bleek reeds belangrijk.
1 Mei.
Hoogte punt van de staking. Velen moesten hun medewerking met de dood bekopen of deportatie naar Duitsland.
Fel gebeten waren de Duitsers o.a. op Fokke Klaas Hof van de Slinke en op Gerrit Frans Kramer uit Een vanwege hun sabotage op melk leverende boeren.
5 Mei.
Einde van de melkstaking. De Duitsers sloegen hard toe.
13 Mei
Radio toestellen moeten door de Nederlanders worden ingeleverd.
Velen verstoppen hun toestel in kasten en onder de vloeren om toch maar naar Radio Oranje uit Engeland te kunnen luisteren. Dat saboteren gebeurt op grote schaal.
16 Juli.
Razzia. op de Veemarkt te Leeuwarden. Persoonsbewijs controle.
Aug.
Groente en fruit op de bon. Voor de steden worden hierdoor getroffen.
4 Aug.
Verblijfsverbod afgekondigd voor jongemannen boven de 16 jaar, die in de Noordelijke provincies niet woonachtig zijn.
2 Sept.
Koningin Wilhelmina kondigt via Radio Oranje vanuit Engeland het Militair Gezag aan na de bevrijding.
29 Sept.
Laatste razzia op Joden in Amsterdam. I0.000 personen waaronder de voorzitters van de Joodse Raad opgepakt.
4 Nov.
Silbertanne moord bij Tiesinga 's Bosje bij Oosterwolde op Schuilinga uit Surhuisterveen. Deze was opgepakt en daar neergeschoten en in een sloot achtergelaten. Nu staat er een monumentje.
27/28 Sept.
Ten zuiden van de stad Groningen stortte een bommenwerper, een Lancaster LM345 neer, waaruit de 7 bemanningsleden, op bevel van de commandant reeds waren gesprongen en waarvan e n bemanningslid, de boordwerktuigkundige Fred Boulter in Haulerwijk werd opgevangen en via meester Wilko Kronemeijer (overl.) en meester Roel Voortman (overl.) de gelegenheid werd geboden onder te duiken.
Google vertaling (Er zitten vast een aantal vertaal fouten in.)
GEVANGEN IN PERSOON ZIJN EVASION
Bijgewerkt op 7 augustus 2012.
Frederic Charles Boulter / R103971
Oyen, Alberta, Canada
Geboren 12 augustus 1919 van het Empress, Alberta, Canada / †15 april 1986 in Oyen, Alberta, Canada
Sgt, RAF Bomber Command 405 Squadron, vlucht monteur
Landde in Groningen, Nederland.
Avro V. Roe Lancaster MkIII, serienummer LM345, LQ-L, raakte in de nacht van 27 tot 28 september 1943 door een nachtjager op een missie om Brunswick / Hannover.
Crashed ongeveer 5 km van Groningen, in de provincie met dezelfde naam, Nederland.
Duur: 16 weken Gearresteerd in Parijs, 20 januari 1944
Extra informatie:
Folder over het verlies van het vliegtuig "K File No 164" AIR14 Records in het Public Record Office, Kew, Londen. De Lancaster werd voor het eerst verloren in operaties voor de 405 Squadron.
De Lancaster vertrok om 19:20 Gransten Lodge. Op ongeveer 100 km van het doel, wordt het aangevallen door een Ju88 vechter wiens brandschade het hydraulisch systeem en in brand gestoken de nummer 2 motor. De piloot, Squadron Leader Lloyd Logan Emerson, RCAF, in staat om de brand te blussen, de voortzetting van haar vlucht naar Hannover met de rest van de opleiding, maar moet laten, verliezen hoogte ook. Het initieert een bocht om het doel te benaderen en hoewel een andere motor binnenkort de ziel, de piloot in geslaagd om het vliegtuig te houden tijdens de vlucht. Het verliezen van te veel hoogte en na een derde motor sterft, de piloot beval de bemanning voor te bereiden naar Lancaster evacueren. Logan slaagt erin om het vliegtuig tijdens de vlucht te houden en het was pas in de aanpak van Groningen, op een hoogte van ongeveer 3000m, gaf hij het bevel om snel.
De bommenwerper, F / O Lawrence George Watts springt eerste (het alleen zal zijn ontsnapping te slagen - ge vacueerd naar Spanje via de online Nederlands-Parijs - terug naar Engeland 11 april 1944 - SPG 3319/1874). Alle andere worden vastgelegd: Frederic Boulter (dit document), de schutter Wilfred Gorman; radio-operator Arthur Holden, piloot Lloyd Logan (die had weten te ontkomen na te zijn neergeschoten als co-piloot van Halifax BB250 tijdens een missie op 11-12 maart 1943 - afgevoerd via Spanje en Gibraltar, keerde terug naar Engeland op 20 april 1943 - SPG 3313/1174 - bekroond met de DFC, Distinguished Flying Cross voor zijn succesvolle ontsnapping) de kanonniers P / O Arnold Livesey en F / S DW (of WD) Ridgeway.
Frederic Boulter wordt bijgestaan in Nederland door Hendrik CORDES te Haulerwijk, ten oosten van Drachten.
Op 10 oktober komt hij met Gerrit HAGEN Drachten-Opeinde en naar Belgi vanaf hier. Het kruist de grens met de gendarme Nederlandse SMIT Karst en leidde tot Elise CHABOT op 4 Rue Jules Lejeune in Ukkel. Volgens de informatie die door Alain Durier Boulter is Schaarbeek in november, toen hij gezien wordt door drie Franse vuurvaste (Peter Bay, Francis Delorme Esparon en Marius) zal worden afgevoerd via de lijn JEAN-PIERRE Jean-Baptiste LIEGEOIS. Een andere vuurvaste Arthur Garry wordt genoemd als zijnde gevonden in Boulter met Elise CHABOT.
Een bron geeft aan dat Boulter werd geleid door Ernest 13 november Van Moorleghem zijn aankomst in Nederland. Het is niet onmogelijk, want het is de hoogte is er gebeurd met Brussel via de Patriottische Militie van Schaarbeek 13 november 1943 en groeide onder andere door Henri NYS, Charles Hoste en Prosper SPILLIAERT. Hoste lijn met Maurice en Yvonne Olders PELGRIM 17 Tanner Street naar Brussel, waar hij bleef tot 15 november. Die dag, de Charles Hoste weer, alleen neem hem MASSAUX Helen en haar twee zoon Felix en Louis METER ROYEN op 348 Avenue Rogier Schaarbeek.
In zijn boek, Henry Boulter NYS informatie die werd 8 januari 1944 ge vacueerd door Comet. Het werd gepresenteerd door Gaston Matthys Jules DRICOT langs Bill Grosvenor.
Aangekomen in Frankrijk via de passage Hertain, werd Boulter vervolgens gearresteerd in Parijs, 20 januari 1944. Eerste opgesloten in Fresnes Gevangenis van 20 januari-01 maart 1944, hij twee weken dan is de ondervraging centrum van de Luftwaffe in Oberursel bij Frankfurt alvorens te worden ge nterneerd in kamp L6/357 als een POW N 3109.
Hartelijk dank aan Michael Leblanc voor zijn informatie.
Woord van dank aan Henri Jean Boulter Nys.
(C) Connart Philippe Michel Dricot, Reniere Edouard Victor Rolluiken
8 Oct.
Even over de grens met Een(Dr.) maakte een Duitse jager, een Messershmitt, een noodlanding. De Duitse piloot raakte gewond en werd naar het R.K. ziekenhuis in Groningen vervoerd, waar hij 4 dagen later aan zijn verwondingen is overleden.
22 Dec.
Na een onvoorstelbaar angstaanjagend gierend geluid en daarna een harde klap boorde zich in Haule, naast het huis van Harke Landmeter een U.S.A.A.F. jager, een Thunderbolt P 47 ontzettend diep in de grond, met aan boord de jachtvlieger 1e Luit. Richard Crow. Hij is I6 Juli !946 begraven te Neuville (Belgie)
Luitenant Richard Louis (Dick) Grow. O-667067
*17-08-1920 Mason city Iowa, USA. †Haule 22-12-1943
Serialnumber: 42-22487
Type: P-47 D-2
Mission: Bomber Escort
MACR: 1538
Lt. Grow werd geboren in Mason City op 17 augustus 1920, en volgde de Harding school en was een junior op de middelbare school hier toen zijn familie verhuisde naar Waterloo. Hij studeerde af aan de West Waterloo middelbare school in 1937. Hij studeerde aan de Iowa State universiteit bij Ames 3 jaar ging de Army Air Corps maart 1942.
Lt. Grow ontving zijn opleiding bij Moore veld, Texas, op 10 november 1942, toen hij af studeerde als piloot in een P-47 Thunderbolt. Hij is getrouwd op 31 december 1942, met Dorothy Colli, Windsor Locks, Conn. Hij laat achter een zoon van 6-maand, Terry Wayne, die hij nooit heeft gezien.
487th Fighter Squadron, 352nd Fighter Group was het onderdeel waar hij bij vloog.
Lt. Grow werd begraven op Ardennes American Cemetery, Neuville-en-Condroz, Belgi .
Uit het logboek van George Preddy wingman van R.L.Grow
On December 22, the 352nd lifted off to guard part of a returning force of 574 bombers that had savaged the marshaling yards of M nster and Onabr ck. Preddy's wingman that day was brilliant young concert pianist Lieutenant Richard L. Grow. Just east of the Zuider Zee, the pair of Americans became separated from the rest of their flight during a swirling, confused dogfight in blinding cumulus clouds. Climbing back to the bombers' altitude, they spotted a gaggle of six Messerschmitt Me-210s and 10 Me-109s chewing on the tail of a crippled Consolidated B-24 Liberator. Unhesitatingly diving into the interceptors, Preddy quickly torched the Me-210 nearest the bomber before the Me-109s could interfere. With the pack now chasing them, the intrepid Thunderbolt pilots plunged for the clouds. Preddy managed to outpace his pursuers, but the fighters on Grow's tail apparently finished him before he could reach the fleecy cloud cover. The blossoming concert star never made it back to Bodney, but the limping Liberator, Lizzie, got home. Preddy was recommended for the Distinguished Service Cross for that action, but instead received his country's third-highest award for heroism, the Silver Star. Lees meer: www.historynet.com/george-preddy
Op de terugweg na een bombardement in Duitsland waren er ook een tweetal Amerikaanse jagerspiloten die op die vlucht felle gevechten moesten leveren met Duitse jachtvliegers. Op een gegeven moment, tijdens een ogenblik van verminderde oplettendheid, werd dat n van de twee Amerikanen noodlottig. Hij kreeg een Duitse Me.BF109 'op zijn staart, die hij niet kwijt kon raken. Hij werd geraakt door het vuur van het Duitse toestel. De salvo's sloegen in en 1e Lt. Preddy moest bij zijn terugkeer in Engeland melden dat hij zijn 'Wingman had verloren. Het Amerikaanse jachtvliegtuig. een Republic Thunderbolt P47D, fabrieksno. 42-22487 met de 'nickname' 'Topsy II' van het 487e Squadron, behorende tot de 352e Fighter Group en opgestegen vanaf basis Bodney. stortte naar beneden. De piloot zag geen kans het toestel te verlaten. De wrakstukken werden pas na de oorlog, en wel in juni 1946. door Amerikaanse deskundigen geborgen en ook werden stoffelijke resten aangetroffen. Die resten werden ge dentificeerd als zijnde van le Lieutenant Richard L. Grow, zodat alsnog een offici le begrafenis kon plaatsvinden
Fokke Heida zoon van Jan Heida Dorpsstraat 6 waar het vliegtuig neerkwam schreef, Ik hoor nog steeds het geluid van het luchtgevecht en het gierende geluid van de Thunderbolt die in de aardappelopslag van ons erf terecht kwam. Dit was vlak achter de garage van Harke Landmeter. Al snel na het neerstorten stroomde ons erf vol met omwonenden en jeugd van de Haule. Plotseling riep iemand zoiets als: "De Duitsers komen". Binnen de kortste keren was het erf zo goed als leeg. Alleen mijn vader en nog enkele mannen bleven achter. Al snel waren de Duitsers aanwezig. Zij hebben enkele weken inkwartiering ge ist in ons huis. Bij Harke Landmeter was op dat moment een Joodse vrouw ondergedoken en deze is avonds naar Hendrik de Weerd gebracht omdat het bij Landmeter te gevaarlijk werd met al die Duitsers op het erf.
De marechaussee uit Oosterwolde schreef onderstaand procesverbaal van het neergestorte vliegtuig.
1944
Jan.
Op honderden manieren probeerde het verzet de werving van arbeiders voor Duitsland te voorkomen. Men is enorm behulpzaam bij het laten onderduiken van de daarvoor aangewezen arbeidskrachten, waarvan men veel gebruik maakt.
De Duitsers hebben hout nodig en ze nemen zelf het vellen van o.a. de bossen in Beetsterzwaag ter hand, tot April I945. Ca. 200 H.A. oudere naaldhout bomen worden omgehakt.
Febr.
De politie moet in het vervolg de bewaking overnemen ven de gemeentehuizen en dus geen burgerbewakers meer, in verband met de vele overvallen door de verzetsbeweging. De politie is bewapend.
24 Febr.
Zeer zware aanval door geallieerde, vliegtuigen op vliegveld Leeuwarden 75 vliegtuigen werpen in 10 minuten 5000 bommen uit. Startbanen grotendeels kapot.
29 Mrt
2000 van de 3500 telefoonabonnees in Leeuwarden afgesneden, zo ook elders. vanaf heden nu één postbestelling per dag (anders waren dat er altijd twee).
Mrt.
De Landwacht met hun jachtgeweren doen overal hun intrede, hun bijnaam wordt "Jan-Hagel".
Mrt./Apr.
De sabotage van de Tweede-Distributie stamkaart beschikking, die het de onderduikers moeilijk moet maken, is in volle gang.
8 Apr.
In luchtgevecht stort na een explosie een jachtvliegtuig Mustang P 5I met de U.S.A. luitenant vlieger James Bill Dickson ter aarde. De vlieger verongelukte.
*19-01-1923 ?8-4-1944 te Haulerwijk.
Zijn vliegtuig P-51B mustang. P-51B, tail number 43-7147 code YF-X.
Het vliegtuig droeg de naam van zijn vrouw "Bobbie Lou".
Bijnaam van James is Lt. Edward "Big Dog" Big Dogs / Ellen Jean
358th Fighter Squadron 355th Fighter Group, 8th AAF Fighter Station England
De vliegbasis was Steeplemorden (Station 122) ten westen van Royston.
Legernr O-795918 uit Aberdeen Mississipi USA.
11 Apr.
Bombardement van het centraal bevolkingsregister in Den Haag.
Ook in Friesland. bestaat bij de Bevolkingsambtenaren minder vrees voor de verstrekkende controle met fatale gevolgen.
19/20 Mei.
Silbertanne moord op het hoofd der school te Appelscha, Andries Lok. Hij was in de twintiger jaren onderwijzer aan de O.L.S. te Haulerwijk.
Meester Andries (Jacob zn) (Anje) Lok.
*08-12-1903 te Siegerswoude. †20-05-1944 te Appelscha.
Huwde op 20-7-1928 met Wietske Hoekstra.
Vanaf 11-12-1922 gewerkt aan de OBS school te Haulerwijk.
In 1-10-1930 is hij hoofdmeester in Ravenswoud begonnen.
Hij woonde te Haulerwijk:
1. 22-12-1922 Inwonende bij Rink Poutsma Kerkstraat 5. Toen Haulerwijk 100
2. 00-08-1925 Inwonende bij Sander Halbersma Hoofdwegboven 8 Toen Haulerwijk 364
3. 00-05-1926 Zelfstandig Leeksterweg 22 Toen Haulerwijk 349a
Internet Biografie: Hoofdonderwijzer.
In zijn vrije tijd was Lok een algemeen erkend amateur-bioloog en een bekend korfbalscheidsrechter.
Verzetsdeelnemer behorende tot de LO-Ooststellingwerf. Lok, net als zijn echtgenote lid van de SDAP, was tegen geweld, ook in oorlogstijd.
Hij stond bekend als fel anti-nationaalsocialistisch. Tijdens de bezetting hield hij zich bezig met huisvesting voor onderduikers. In zijn gezin verbleef het joodse kind Hans Slosch. Nadat een NSB-collega hier achter was gekomen, werd de jongen elders ondergebracht.
Ook distribueerde hij bonkaarten en verspreidde hij illegale lectuur, zoals Vrij Nederland. Volgens Inger Schaap fungeerde hij als ,,de centrale persoon van de verzetsactiviteiten in Ravenswoud''.
Op 19 mei 1944 werd 's avonds aangebeld. Zoon Jaap, toen dertien jaar, opende de deur. Twee mannen stonden op de stoep en vroegen heel vriendelijk, of pa even mee wilde gaan naar Assen voor het afleggen van een getuigenverklaring in een onderzoek.
Enkele meters buiten zijn woning werd Lok doodgeschoten. De moordenaars reden snel weg in een auto met gedoofde lichten. Deze moord was een wraakneming voor de dood van landwachter Kornelis Hartenhof (14-2-1920 Appelscha - 12-5-1944 Appelscha). Bij een persoonsbewijzencontrole, die Hartenhof samen met een collega-landwachter uitvoerde, ontstond een confrontatie met leden van de KP-Meppel.
Bij het vuurgevecht schoot verzetsman Gerrit Gunning hem dood. Lok sloeg de begrafenis van de landwachter in Appelscha vanuit de woning van vrienden gade. Zijn dochter Janny vertelt daarover in 'Sluipmoordenaars': ,,Mijn vader was heel ernstig. Toen alles voorbij was en we weer naar beneden gingen, zei hij meer tegen zichzelf dan tegen mij: ,,hjir komt wat achter wei'' (hier komt iets achter vandaan). Ik hoor nog altijd duidelijk die voor mij destijds volstrekt onbegrijpelijke zin. Ik vroeg niet wat hij bedoelde, de sfeer was er kennelijk niet naar. Later, toen de hele geschiedenis me duidelijk werd, heb ik vaak gedacht: zou hij toen aan een mogelijke represaille hebben gedacht waar hij zelf in betrokken zou raken?.
Mijn moeder heeft hem in die dagen vaker dan ze gewend was, gevraagd of het niet beter was dat hij ging onderduiken. Ze heeft me later verteld dat hij er niet aan dacht ooit zijn vrouw, kinderen en zijn school in de steek te laten.'' Aangenomen wordt dat de Silbertannemoord op Lok is gepleegd door Arien Smit en Adolf de Man, maar helemaal zeker is dat niet. Aan de Bruggelaan in Appelscha is een monument opgericht, waarop onder meer de naam van Lok prijkt. De openbare lagere school in Ravenswoud, waar hij vanaf 1930 werkzaam is geweest, kreeg zijn naam. Op het kerkhof in Appelscha staat ter ere van Lok een monument in natuursteen met de Friese tekst: ,,Dat jinge wat wy leaf hawwe libbet noch altyd". (Datgene wat wij liefhebben leeft nog steeds).
Lok is gecremeerd op 25 mei 1944 in Driehuis-Westerveld. De urn met zijn as is eerst bijgezet op de Begraafplaats in Appelscha en later op het Ereveld van de Oorlogsgravenstichting in Loenen, vak A, nr. 148.
Noot* Jeltsje Mulder.
Ravenswoud is pas per 01-01-1953 een zelfstandig dorp. Indertijd viel het dus onder Appelscha.
Dit deel werd Appelscha - 3e Wijk en later ook wel Appelscha - Ravenswoud genoemd.
Op poststukken zo diverse van dit soort adressen zien staan.
Heel officieel heette het dus Appelscha.
6 Juni.
Invasie (D-Day) door de geallieerden in Normandië. Het z.g. "putjesgraven" begint.
25 Juni.
Radiorede in Engeland door Prins Bernhard.. De organisaties t.w. K.P.(knokploeg) en O.D. (ordedienst) waaruit in Friesland de gevechtsgroepen zullen worden gerekruteerd. zijn door de regering in Londen erkend.
21 Juli.
Grote razzia's in grote steden voor Arbeidsinzet.
12 Aug.
Razzia I in Ooststellingwerf, verder in Gaasterland en Sneek.
Sept.
De Duitse Weermacht eist een spoedige bouw van een reserve STELLING in de linie Delfzijl -Groningen - Assen - Meppel. De razzia's voor arbeidskrachten voor deze putjesgraverij begint op 15 Sept. in Zwolle.
Ooststellingwerf en vooral ook Haulerwijk krijgt vele razzia's voor werkkrachten in Smilde. Tientallen mannen worden in de loop van de tijd tijdens deze meestal op Zaterdagen gehouden razzia's ook in Haulerwijk gegrepen en naar Smilde vervoerd.
Vele mannelijke inwoners van Haulerwijk en hun vrouwen en kinderen kunnen daarover nog heel veel vertellen. Men moet zich melden van I8 tot 45 jaar, anders gehaald.
17 Sept.
Luchtlandingen bij Arnhem.
De Ned. regering in Londen gelast de spoorwegstaking.
25 Sept.
Einde van de strijd bij Arnhem. De zo gehoopte bevrijding waarnaar iedereen smachtte lijkt weer veraf. De hongerwinter vooral in de steden staat voor de deur.
De fiets met de houten banden doet dienst als kostbaar vervoermiddel op de hongertochten om wat eten. Er worden kapitalen betaald op de zwarte markt voor alles wat eetbaar is. Men eet tulpenbollen soep. Ook suikerbieten.
Doodvonnissen waren er toen al meer dan te over. Kinderen uit de omgeving van Rotterdam-Vlaardingen zijn hier als hongerevacuee's.
Velen onderhouden met hen nog wel contact en een enkeling, zoals b.v. A(Bram) Vermeer is hier gebleven, getrouwd, landbouwer geworden en is nu nog woonachtig in Haulerwijk.
Sept.
Aan de oproep vanuit Londen via de B.B.C. aan het 30.000 man tellende spoorweg personeel om in staking te gaan, omdat alle treinen zullen worden gebombardeerd, is massaal gehoor gegeven. Ook in Haulerwijk wordt voor de stakende spoorweg-gezinnen, evenals elders, iedere maand geld ingezameld.
Oct.
Eerste wapenafworp in Friesland bij Witmarsum. Mislukte wapendropping bij en in Fochtelooerveen, waarvan de wapens voor het grootste deel in handen van de Duitser vielen en het leven kostte aan o.a. Arjen Veen en Aitze Hoks uit Haulerwijk en Dirk ter Veld, Mint Viersen uit Een(West) en velen, maanden lang in angstige spanning moesten onderduiken, omdat hun leven op het spel stond.
Aitze Hoks.
*14-03-1908 te Haulerwijk.
08-03-1945 te Apeldoorn, gefusileerd.
Gehuwd met Grietje Hoks-van der Wal.
Gehuwd op 24-05-1914.
Woonde in Haulerwijk, nr. 108 (nu Kerkstraat 4). Zoon van papierhandelaar Jacob (Ludzert) Hoks (7 december 1873 Haulerwijk - 13 juli 1949) en Wietske Hof (23 februari 1877 Haulerwijk - 2 november 1962).
Zaalopzichter Rijkswerkinrichting Veenhuizen. Baptist.
Lid verzet behorend tot de LO en de Binnenlandse Strijdkrachten Ooststellingwerf. Verder hield hij zich bezig met het veiligstellen van gedropte wapens. Toen Hoks op zijn onderduikadres in Makkinga ziek werd, zocht hij de ouderlijke woning op, waar ook zijn gezin tijdelijk intrek had genomen. De destijds beruchte landwachter Lammert van der Velde alias Zwarte Lammert, een fel NSB-aanhanger en verrader, kwam dit te weten en gaf zijn wetenschap door aan zijn spitsbroeders van de Norger Bloedgroep (een groep landwachters en SD'ers). Die omsingelden de woning. Hoks probeerde nog via een raam aan de westzijde van het huis over een plat dak te ontkomen. Hij werd opgemerkt en moest met de handen omhoog blijven staan, terwijl hij vanaf de begane grond door Van der Velde onder schot werd gehouden. Aitzes vader heeft nog aangeboden de plaats van zijn zieke zoon in te nemen, maar dat werd geweigerd. Na zijn arrestatie werd hij op zijn eigen fiets afgevoerd naar Norg en enkele dagen later overgebracht naar het huis van bewaring in Assen. Op de avond van 7 maart 1945 deelde de Duitse gevangenisdirecteur Hoks mee dat hij zich gereed moest maken voor transport naar Duitsland. Dit transport ging echter naar Woeste Hoeve, waar hij met 116 lotgenoten is gefusilleerd als represaille voor de aanslag op de SS-Befehlshaber Hanns Albin Rauter op 6 maart 1945. In het najaar van 1945 vond een tuinman bij het Asser huis van bewaring zijn trouwring met de inscriptie ,,Grietje 4.8.36". De ring werd bij mevrouw Hoks terugbezorgd. Op zijn graf staat een stenen toorts van de Stichting Friesland 1940-1945. Zijn naam prijkt op een monument op de fusilladeplaats en op een gedenkteken op Begraafplaats Eikenhof in Haulerwijk.
Alle mannen eerst tot 45 jaar en later tot 55 jaar in heel Friesland moeten zich melden of worden opgepakt door de T.O.D. voor tewerkstelling in Drenthe.
Natuurlijk probeert men massaal te onderduiken wat voor een groot deel lukt. Vrijwel overal viel de stroom weg en op alle mogelijke manieren probeerde men nog voor een beetje verlichting te zorgen.
10 Nov.
Grootscheepse razzia's in b.v. Rotterdam pakte men 50.000 mannen op, die lopende, per Rijnaak en trein werden vervoerd als werkkracht. In Den Haag slechts +13.000.
20 Nov.
Overval door de Duitsers op de boerderij op Legauke te Opeinde (Smallingerland) bewoond door Reinder H. de Vries, waar de K.P. zat ondergedoken. Te gevolge van de schietpartij vallen de zoons Jan en Marten en de spoorwegman Gerardus Wagenaar. Alle vee wordt geroofd en de boerderij platgebrand. Vele ook in Ooststellingwerf opgevangen piloten werden daarvoor een tijdje verzorgd.
Wegens de enorme houtroof voor de ontbrekende brandstof wordt in Amsterdam het over bekende Vondelpark gesloten.
26 Nov.
Boven Haulerwijk explodeerde een B I7 Boeing bommenwerper, de bemanning probeerde zich per parachute te redden. In de nummers Dec. I984 en Febr. I985 werd hierover uitvoerig geschreven.
De B-17 G 43-37913 genaamd Seattle Sleeper verongelukte op 26-11-1944 te Haulerwijk.
Alle 9 bemanningsleden zijn na de oorlog weer haar huis terug gekeerd. Hoe dat is gegaan, een uitgebreid verhaal kunt lezen in dit boek.
De persoonsnamen lijst in het boek.
De plaatsnamen die in het boek worden genoemd.
Dec.
De fusie tussen de ondergrondse O.D. (Ordedienst) en de K.P.(Knokploeg) is officieel bevestigd.
1945
8 Dec.
De K.P. (verzetsmensen) bevrijden 51 min of meer ter dood veroordeelde gevangenen uit de Leeuwarder gevangenis. Niemand werd weer gepakt. Allen maakten de bevrijding mee.
11 Dec.
Overval op de gevangenis te Assen door de K.P. "Noord-Drenthe" vanuit Hoeve ter Haule, waarbij 29 verzetsmensen werden bevrijd, waaronder zoals me nu bleek ook een broer was van Ds. Jan Douwes die hier in de jaren '92 /'93 Herv. predikant was.
2 Jan.
De slavenjacht op mannen voor arbeidsinzet bereikte haar hoogte punt.
Niemand was meer veilig, ook in Haulerwijk niet en velen werden te werk gesteld nog steeds in Smilde voor "putjesgraven".
Veel gedwongen evacuës uit Limburg uit de omgeving Roermond komen naar Haulerwijk en blijven daar tot de bevrijding zal komen.
Veel Haulerwijkster maken zo kennis met het katholicisme.
De illegaliteit beschikt over uitstekende drukkerijen voor bonkaarten en illegale krantjes, welke ln het diepste geheim worden vervaardigd. en rondgebracht. Namen als: Vrij Nederland, Trouw, De Waarheid, Het Parool. Je Maintiendrai, om er enkele te noemen. Zweedse schepen net levensmiddelen in Delfzijl.
Eind Febr.
+200 elektrische - en 30 stoomgemalen in Friesland staan praktisch geheel stil door gebrek aan kolen. Van 8 op 9 Febr. grote overval door Duitsers en N.S.B.ers op "Hoeve ter Haule" waar alles werd leeggehaald.
1 Mrt.
De IJssel-overgangen worden hermetisch gesloten. Het noorden wordt ten opzichten van het westen "Buitenland".
In Amsterdam stierven in Jan. 1773 in Febr. 1967 ,in Maart 2131, mensen ten gevolgen van de honger. Voor de oorlog was dat normaal 550 mensen.
Mrt.
Dagorder van Prins Bernhard. Onder geen voorwaarde actie op eigen initiatief en handhaving van de meest strenge discipline.
8 Mrt.
Aitze Jacob Hoks wordt met vele anderen bij "De Woeste Hoeve" na een aanslag op de bekende Duitser Rauter gefusilleerd. A.J. Hoks was geboren In Haulerwijk.
13 Mrt.
Koningin Wilhelmina is na bijna 5 jaar weer terug in-Nederland. (Zeeuws-Vlaanderen.)
28 Mrt.
De Koningin richt zich in een proclamatie tot de verzetsbeweging. Overal ook in heel Ooststellingwerf worden razzia 's gehouden.
7 apr.
Franse parachutisten landden in Haulerwijk, Appelscha, Veenhuizen en wijde omgeving. Zij werken ook samen met de verzetsbeweging en K.P.
Overal wordt door deze para's met de Duitsers gevochten. Aan beide zijden vallen slachtoffers. 4 a 5 Duitsers worden door de Fransen in de vroege morgen van 8 April in Koudenburg neergeschoten, terwijl des middags aan de Rendijk een Franse parachutist in een gevecht met de Duitsers werd gedood en enkele gewond. De Fransman werd op de Alg. begraafplaats in Haulerwijk begraven en later werd het lichaam van Henry Pintaud naar zijn vaderland overgebracht.
SAS Para Henry Roger Jean-Louis Pintaud
geboren 30 november 1923 Triest ( It.)
gestorven 8 april 1945 bij Haulerwijk (Ned.)
Voor hem en voor de Amerikaanse piloot James Bell Dickson die precies een jaar eerde in een luchtgevecht de dood vond werd een monument opgericht.
8 Apr.
De slagzin "de fles is leeg" komt om 13. uur door. Over 36 uur moet worden begonnen met rail-, weg-, en watersabotage.
9/10 Apr.
Overal wordt deze nacht een aanvang gemaakt met sabotagehandelingen.
12 Apr.
President Roosevelt overlijdt in Amerika.
13 Apr.
Haulerwijk, ja geheel Ooststellingwerf wordt op I3 April I945 bevrijd, door de Canadezen. 'snachts hadden er in Haulerwijk-Boven en -Beneden nog gevechten plaats gehad waarbij nog enkele mensen o.a. Mevr. Van der Meulen omkwam.
5 Mei
Capitulatie van de Duitse leger in West Europa. Generaal Blaskowitz de Duitse tekent te Wagening in hotel "De Wereld" de capitulatie-overeenkomst, mede in bijzijn van Prins Bernhard.
Nederland was eindelijk na 5 donkere jaren bevrijd. Er was feest, feest en nog eens feest en zij die dit hebben meegemaakt zullen dit dagen lange feest nimmer vergeten, na alle zorg, verdriet, angst en benauwdheid die men had mee gemaakt.
Deze bevrijding van Nederland was een zo groots moment waarbij hoe onbegrijpelijk ook voor de jongeren, de Elfstedentocht in het niet viel.
Persoonlijk heb ik het meegemaakt en het is nog steeds onbeschrijflijk.
En .... Trees kreeg haar Canadees.
3 / 8 Juni.
De tweede wereldoorlog ten einden.
Doortocht van Duitse militairen als krijgsgevangenen.
De foto is genomen vanaf de zuidkant van de vaart, tegenover thans Norgerweg 24/25
Wagen op voorgrond is een mobiele keukenwagen.