GEBOORTEAKTE VAN HAULERWIJK.

Op den 2 april van het jaar 1658 werd aan Douwe van Aylva c.s.   Vergunning verleend om een vaart te graven naar Bakkeveen.

De conventie over de uitvaartder Haulervenen (de aanvang van Haulerwijk) dagtekent aan 25 juni 1756.

Alhoewel 1756 gerekend wordt als het ontstaan van Haulerwijk, is er nog een oudere geboorteakte.

Op zaterdag 25 maart 1713 werd een overeenkomst gesloten tussen Jelle Jans in de Haule en Tjaerd van Aylva, oud-grietman van Dantumadeel en bezitter van Bakkeveen.

Deze overeenkomst kan als de geboorteakte worden beschouwd, daar hierin beschreven werd wat tot het ontstaan van Haulerwijk heeft geleid.

De overeenkomst ging "over het doortrekken van de vaart van Bakkeveen tot de Oudeweg van Haule naar Duurswoude. Ook werd er gesproken over een dwarsvaart en deze vaart is later doorgetrokken in de richting Drenthe.

De vervening is begonnen te Haulerwijk-beneden, het tegenwoordige Waskemeer.

Laweipaal

In het veen werd door de Laweijpaal de rust en werktijd aangegeven, het was een paal van 35 voet hoog daaraan was-een Lange paal met wip bevestigd.

Aan het eind daarvan hing een grote mand (korf).

Wanneer de werktijd aanving zakte de wip, tijdens de rust werd deze opgehaald.

Ook bij strenge vorst ging de mand de lucht in en dat betekende als de keel. maar aan de kapstok hangers.

Een gezin van 4 à 5 personen kreeg dan f.1,50 per week uitgekeerd, dat was te weinig om van te leven en te veel om te sterven.

Uitbreiding vervening

Door het steeds verdere uitbreiden van de vervening is het dorp Haulerwijk in der loop van de 19de eeuw een belangrijke plaats geworden.

Op de verkochte ondergronden hier in zogenaamde Leijen verdeeld, verrezen spoedig enige huizen.

Toen de vervening begon te verminderen namen landbouw, veeteelt en nijverheid als met de dag toe.

De bevolking van Haulerwijk zijn vanuit verschillende dorpen gevormd. Velen zijn vanuit Friesland gekomen, de Fries taal is daardoor in zeer vele gezinnen de spreektaal gebleven.

Op de onverkochte ondergronden van de Compagnons is in 1868 een aanvang maakt met de aanleg van bossen.

Eerste huis

In 1722 werd het eerste huis gebouwd in Beneden-Haulerwijk en in 1765 zijn er reeds 30 woningen aan de vaart.

De woningen werden aan de vaart gebouwd mogelijk dat daar het veen reeds was afgegraven en een harde grondlaag was om op te bouwen.

In 1774 was het huizental uitgegroeid tot 42.

In 1846 telde men 187 huizen en ruim 1.000 inwoners.

Mondig>

In 1880 werd Haulerwijk mondig door officiële afscheiding van Haule, waartoe het steeds had behoord. Het aantal inwoners bedroeg toen 1653 zielen

Volgens de volkstelling in 1960 telde Haulerwijk 2452 inwoners en op l jan- 1991 waren er 3209 inwoners.

Begraafplaats

De begraafplaats dateert uit het jaar 1847, gesticht door de bevolking zelf en in 1886 door de Compagnons overgedragen aan de gemeente Ooststellingwerf

Verharde weg

In 1859 werd aan de noordzijde van de vaart een weg aangelegd , voorheen was wel een pad maar moeilijk begaanbaar

Kolonievaart

De Kolonievaart (vanaf de Rolpaal tot aan de grens met Drenthe) is gegraven in 1879 en op 3 oktober konden de schepen er gebruik van maken.

Op 21 oktober 1862 gingen de 'Haulerwijkster vaart en de Kromme Elleboogsvaarten, lopende van de Oudewijk tot de Kolonievaart, van de gezamenlijke Compagnons over in eigendom van de gemeente Ooststellingwerf.

In 1891 werd de provincie Friesland de eigenares, het gevolg was dat de vaart aanzienlijk werden verbeterd ten behoeve van de scheepvaart.

Contract

In 1830 werd er een contract tussen veenbazen en veenarbeiders bekrachtigd, wat inhield dat de werktijd was van zonsopgang tot 's middags 2 uur. De lonen waren 60 tot 80 cent per dag.

Kinderen van pas negen jaar moesten in de zomer op de kleinere kinderen passen, want de vrouwen moesten ook in het veen helpen. Waren de kinderen dan 10 a 11 jaar dan gingen zij ook mee naar het veen en konden dan 5 tot 20 cent per week verdienen.

De vervening was in 1870 grotendeels gedaan en veel arbeiders vertrokken naar' de vervening in Appelscha.

Molens

In 1814 had men hier al enige eigen vaartuigen, want op een lijst van de schout der grietenij

(Gemeente) van dat jaar wordt vermeld "het getal kleine turfschepen te Haulerwijk bedraagt 6.

In 1845 is het Bruine Paard gebouwd en in 1896 is het Bruine Paard verkocht.

In 1920 is de korenmolen van Friedus Ritsema afgebroken om ergens anders weer op te bouwen.

Deze molen stond achter het perceel thans kerkstraat nr. 6-

In 1929 is de molen van Gebroeders van der Wal op afbraak verkocht. Deze molen stond bij perceel Hoofdweg nr. 57, de molen was - 100 jaar oud.

Kerken

De eerste gestichte kerk te Haulerwijk was die der Afgescheiden gemeente. (Gereformeerde)

Deze eerste kerk stond "bij de huizen" (Haulerwijk-beneden) (Thans Waskemeer)

De eerste kerk werd op 4 december 1853 in gebruik genomen te Haulerwijk-beneden thans P.W. Janssenweg nr. 8 Waskemeer.

De Gereformeerde gemeente is op 15 april 1838 gesticht. De Gereformeerde kerk van Donkerbroek behoorde in de begin jaren met Haulerwijk tot een kerkelijke gemeente.

In juni 1873 is de kerkelijke gemeente van Haulerwijk zelfstandig geworden.

De latere kerk bouwde men meer naar het midden van het dorp.

In 1876 werd de nieuwe kerk gebouwd, op de plaats van het latere Pro Rege, Hoofdweg nr. 83 Haulerwijk. De pastorie is in 1875 gebouwd.

In 1929 werd begonnen met de bouw van een nieuwe kerk op de plaats van thans Hoofdweg nr. 77 Haulerwijk.

De kerk werd op 24 november 1930 in gebruik genomen.

Eind 1841 deed dominee F. Strik als eerste predikant zijn intrede bij de Gereformeerde kerk te

Haulerwijk.

Nederlands Hervormde Kerk

De Hervormde gemeente is zelfstandig geworden in 1845, de hervormde gemeente bij Haule en Donkerbroek.

Op 30 april 1847 werd de pastorie aanbesteed en op 10 april de eerste Steen gelegd voor de bouw van de kerk.

Op 7 september 1845 kreeg de Nederlandse Hervormde gemeente een predikant in de persoon van hulpprediker dominee J. Wassenaar.

Op de muursteen boven de ingang van de kerk staat;

"Den 10 April 1852 is de eerste steen gelegd door de heer Jhr. Mr. G.W.F. Lyckema à Nijholt Burgemeester en B.A. Prakken Wethouder der gemeente Ooststellingwerf."

Baptisten kerk

De Baptisten gemeente is in 1880 gesticht, in 1882 werd de rechtspersoonlijkheid verkregen.

De tegenwoordige kerk is gebouwd in 1924.

De eerste voorganger van de Baptisten gemeente was de heer Gerrit de Vries.

Gereformeerde Vrijgemaakte kerk

De eerste kerk van de Gereformeerden Vrijgemaakten, een bestaand gebouw, werd in 1946 in gebruik genomen en deze was gevestigd te thans Compagnonsweg nr. 46 en de pastorie was op Compagnonsweg nr. 45 Waskemeer.

In 1962 werd een nieuwe kerk gebouwd aan de Valckeniersweg nr. 4 te Haulerwijk.

Ontstaan Kolonievaart Veenhuizen - Haulerwijk

Voor 1879 was de Drachtster Compagnonsvaart gegraven tot aan Rolpaal te Haulerwijk.

De provincie Drenthe zag voor 1879 gaarne dat het laatste stuk vaart tot aan de grens met Veenhuizen werd doorgegraven.

De provincie Drenthe wilde graag een waterverbinding Assen zou dan een rechtstreekse verbinding zijn met Friesland.

De provincie Friesland zag hier niet het voordeel van in en wou voor de doorgraving geen geld beschikbaar stellen en zodoende ging de wens van Drenthe niet door.

De vereniging Plaatselijk Belang "Vooruitgang" te Haulerwijk (opgericht 1871) was in 1874 reeds drukdoende om doorgraving van de dam tussen Friesland en Drenthe te verkrijgen. Ook "Vooruitgang" zag het nut in om een verbinding met Assen te krijgen. Het meeste vervoer moest geschieden over het water.

De provincie Drenthe was er wel op gebrand dat de doorgraving een feit werd. De grond waar de vaart zou moeten komen werd door de provincie Drenthe kocht. Een stukje Drents eigendom in Friesland, hierdoor kon de wensvervulling gaan.

De vaart werd in 1879 doorgegraven vanaf Veenhuizen tot aan de Rolpaal te Haulerwijk.

Op 3 oktober 1879 was de waterverbinding met Friesland een felt ten de eerste turfschepen gebruik van de nieuwe vaart.

De doorgraving van de vaart in verbinding met Veenhuizen enz. is voor Haulerwijk van belang geworden-

In 1926 wordt de H.A.M. een naamloze vennootschap en heet dan Haulerwijkster Autobus Onderneming. (H.A.B.O.)

De H.A.B.0. wordt in 1939 overgenomen door Elema Stollenga Autobusdiensten (E.S.A.) te Marum.

Hulppostkantoor

Haulerwijk kreeg in 1869 een hulppostkantoor, in 1881 wordt het postkantoor opgeheven wegens gebrek aan een opvolger.

In 1899 werd Haulerwijk aangesloten op Rijkstelefoonnet de openbare telefoon werd geplaatst ten huize van Sijtse Houkes aan de thans Slotemaker de Bruineweg nr. 6 .

In datzelfde pand wordt in 1901 weer een hulppostkantoor gevestigd, brievengaarder werd Sijtse Houkes.

In 1937 verhuisde het postkantoor naar de thans Leeksterweg nr 8, in 1982 verhuisde het postkantoor naar de Slotemaker de Bruineweg nr. 7.

In 1981 had Haulerwijk 3026 inwoners en op 31 december 2001 waren er 3364 inwoners in Haulerwijk, Waskemeer telde toen 874 inwoners en Haule het moederdorp had toen 645 bewoners.

Het Bruine Paard

Hoewel niet direct bewijsbaar is het vermoeden dat de bouw van het logement/cafe "Het Bruine Paard" dateert van voor 1815.

Het logement/cafe is gesticht door Rienk Rienks Hof (de oude), deze overleed op 79-jarige leeftijd op 26 mei 1844. Hij was getrouwd met Froukje Pieters Brouwer.

Op 14 mei 1846 werd door notaris Andrea te Beetsterzwaag de akte verleden, waaruit blijkt dat Sikke Joekes van der Mei (geboren 10-12-1810 te Wijnjeterp en gedoopt te Bakkeveen) voor de som van f1.200,- eigenaar werd van “Het Bruine Paard”.

Sikke Joekes trouwde op 29 maart 1835 in de gemeente Ooststellingwerf met Aàltje Rienks Hof, deze was een kleindochter van de stichter van het “Bruine Paard”

Op 20 maart 1896 werd het "Bruine Paard" verkocht aan Pieter Kok, hij was getrouwd met Jantje Bron. Pieter Kok kwam door verdrinking om het leven op 20-09-1896 te Haulerwijk.

De weduwe Jantje Bron trouwde later met Remmelt Brandsma, deze werd toen herbergier.

De zoon van Pieter Kok en Jantje Bron, Logoment/cafehouder.

Het Bruine Paard had vroeger ook een doorreed, terwijl er voorts een winkeltje, in kruidenierswaren aan was verbonden.

In de herberg hing toen de volgende spreuk; “Hier in het Bruine Paard kan iedereen logeren Kooplui van de straat, maar ook wel edele heeren".

Opgemaakt door Sander Reinders. Te Haulerwijk.